Mickiewicz prozą, Pan Tadeusz, księga I cz. IV

Krzyczano na modnisiów, a brano z nich wzory;

Zmieniano wiarę, mowę, prawa i ubiory.

Była to maszkarada, zapustna swawola,

Po której miał przyjść wkrótce wielki post — niewola!

Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz

Sędzia potoczył wzrokiem po gościach. Wiedział, że nawet najwspanialsze przemowy szybko nudzą młodzież. Jednak tym razem wszyscy słuchali go z zapartych tchem. Zerknął na Podkomorzego, który ani razu mu nie przerwał, ale często potakiwał do jego słów. Skinieniem też dał mu znak, by mówił dalej.

— Niełatwo nauczyć się grzeczności i szacunku — kontynuował Sędzia. — Kiedy człowiek się ich nauczy, pozna również swoją własną wartość. Niemal jak z wagą. By poznać własny ciężar, należy kogoś postawić na drugiej szali. Kolejną sprawą jest to jak młodzieńcy powinni odnosić się do panien. A zatem… — Zawiesił głos. Spojrzał surowym okiem na Tadeusza, zmierzając do końca swojej długiej mowy.

Wtem Podkomorzy uderzył w złotą tabakierę, zwracając uwagę wszystkich na siebie.

— Mój Sędzio, kiedyś było znacznie gorzej. Nie wiem, czy dzisiaj moda nie zmienia również nas starszych, czy może młodzież jest lepsza niż dawniej. W każdym razie widzę mniej zepsucia wśród młodych. Pamiętam jeszcze te czasy, gdy w naszej Ojczyźnie pojawiła się moda francuska. Nagle wtargnęli do naszego kraju hordą modnisie, którzy byli gorsi od Turków. Prześladowali Boga, wiarę naszych przodków, stare obyczaje i tradycje, a nawet stroje — podkreślił nieco przesadnie. — Jakież to było żałosne. Wszędzie młokosy głoszące nową wiarę, poglądy. Gadali z dziwacznym akcentem, jakby mówili przez nos, co brzmiało dosyć komicznie. Niestety ich słowa wpłynęły na wielu, nawet na tych mądrzejszych. Z jednej strony krzyczano na nich, z drugiej brano z nich przykład. Wszystko się zmieniało: wiara, tradycje, ubiór. Jednak po tej maskaradzie nastąpił czas postu — rozbiory.

Powiódł wzrokiem po zebranych, by sprawdzić, jakie wrażenie odniosły jego słowa. Słuchano go z zapartym tchem, więc kontynuował.

— Kiedy byłem jeszcze dzieckiem, do mojego ojca przyjechał francuskim wozem, zwanym karyjulką, pan Podczaszyc. Był pierwszym człowiekiem na Litwie podążającym za  modą francuską. Wszyscy za nim latali jak jaskółki za sokołem, bo bardzo mu zazdrościli. W wozie towarzyszyły mu dwa psy niby lokaje wiernie wypełniające polecenia swojego pana. Na koźle za to siedział już człowiek, Niemiec. Chudy jak tyka, z długimi nogami ukrytymi w pończochach. Na stopach miał trzewiki ze srebrnymi klamrami błyszczącymi w słońcu. Na włosy założył siatkę i perukę. Starsi na ten luksusowy pojazd parskali śmiechem, a chłopi się żegnali, szepcząc przy tym, że to wenecki diabeł jedzie w niemieckim powozie. A co do Podczaszyca, to wiele można by było o nim mówić. Podobny był do małpy lub papugi. Na głowie miał ogromną peruką, którą porównywał do runa, ale my nazywaliśmy ją po prostu kołtunem. W tych czasach, jeśli nawet ktoś myślał, że polski strój jest lepszy od francuskiego, to nie odzywał się, bo od razu wtrąciłaby się młodzież, że stary, że nie rozumie, że przeszkadza.

— Podczaszyc chciał nas zmieniać, cywilizować — podjął po chwili Podkomorzy. — Mówił coś o francuskim wynalazku, według którego wszyscy ludzie są równi, a przecież już od dawna pisano o tym w Biblii i ksiądz mówił wielokrotnie z ambony. Jednak wtedy wszyscy zdawali się tak zaślepieni nową modą, że nie wierzyli starym rzeczom i prawdom, jeśli nie było o nich mowy we francuskich gazetach. Mimo tej równości Podczaszyc wziął sobie — popularny w Paryżu — tytuł markiża. A gdy się zmieniła moda, przyjął miano demokraty, potem został baronem, a gdyby żył jeszcze dłużej, to pewnie znów zostałby demokratą. Bo przecież cokolwiek Francuzi by nie wymyślili, Polacy od razu to lubili i przyjmowali jak własne.

Chwała Bogu, że dziś młodzież wyjeżdża nie za najnowszą modą, nie po nowe stroje, nie po naukę wymowy francuskiej. Nie, bo mądry Napoleon nie marnuje czasu na ubrania i pogawędki. Teraz słychać grzmienie orężu przygotowującego się do walki. A starym serca rosną z dumy, że znów świat słyszy o Polakach. Szkoda tylko, że lata mijają na bezczynności, że trzeba czekać…

Nikt nie odezwał się ani słowem. Mowa wciąż brzmiała w ich uszach.

— Ojcze Robaku — szepnął Podkomorzy do bernardyna. — Podobno dostałeś wiadomość zza Niemna. Może wiesz coś o naszych wojskach?

— Nic nie wiem — odrzekł obojętnie Robak, który miał już dosyć tej rozmowy. — Nudzi mnie polityka. Jeśli nawet mam list z Warszawy, to jest to sprawa zakonu. Co będę o tym mówić podczas wieczerzy? Nie są to sprawy przeznaczone dla świeckich. — Przy tych słowach spojrzał zezem na Moskala siedzącego wśród gości.

Rykow był starym żołnierzem i kapitanem. Miał kwaterę w pobliskiej wiosce i został zaproszony na wieczerzę przez Sędziego. Jadł z wielkim apetytem, a przy tym prawie w ogóle nie wdawał się w rozmowy. Jednak zainteresował się wzmianką o Warszawie.

— Panie Podkomorzy — zaczął. — Pan zawsze tylko mówisz o Bonapartym, o Warszawie. Nie jestem szpiegiem, a mimo to mówię po polsku. Wszystko rozumiem. Wy jesteście Polakami, ja Ruskiem, ale teraz nie walczymy. Teraz trwa zawieszenie broni, więc możemy wspólnie ucztować. Ruskie przysłowie mówi, że z „kim się biję, tego lubię”. Mówię wam, że będzie wojna. Przedwczoraj do Majora Płuta przyjechał adiutant sztabu. Mamy gotować się do drogi. Pójdziemy, gdzie każą, czy to na Turków, czy na Francuzów. A ten Bonaparte to w ogóle jest podejrzany. Bez Suwarowa to nie będziemy mieć z nim łatwej walki. Kiedyś w pułku gadano — ściszył głos, jakby przekazywał im ściśle strzeżony sekret — że Bonaparte zna się na czarach. I w sumie Suwarow też. I tak obaj czarowali. Raz podczas bitwy Bonaparte zniknął. Okazało się, że zmienił się w lisa, no to Suwarow w charta, wtedy tamten w kota. Chciał rzucić się pazurami na Surawowa, a ten stał się kucem. Zobaczcie, co się w końcu stało z Bonapartym… — w tym momencie przerwał i znów zabrał się do jedzenia.

Pozostałe części znajdziesz tutaj.