Jestem ślepy — recenzja Miasta ślepców

Jeśli kiedykolwiek odzyskam wzrok,
będę z większą uwagą zaglądała ludziom w oczy,
szukając w nich duszy.

Zamknij oczy i wyobraź sobie, że kiedy je otworzysz, będziesz widział jedynie jasność. Zniknie wszystko wokół. Nie będzie już kubka kawy stojącego na biurku obok porannej gazety. Nie będzie komputera z otwartym i niedokończonym dokumentem. Nie będzie zabawki leżącej na środku dywanu. Pozostanie tylko jasna mgła zakrywająca cały świat. A teraz otwórz oczy i ciesz się, że jeszcze widzisz.

Gdzieś tam daleko, a może i blisko. Za górami lub za morzem. Gdzieś tam znajdowało się nieznane miasto w nieznanym kraju. Mieszkali tam ludzie bez imion. Żyli swoim życiem, niczym się nie przejmowali. Aż któregoś dnia jeden z mieszkańców nagle stracił wzrok.

Książka Miasto ślepców José Saramago znacznie się różni od tych, które dotychczas czytałam — zarówno na zajęcia, jak i dla siebie. Opowiada historię o tym, jak w pewnym mieście wybucha epidemia ślepoty. Ludzie po kolei tracą wzrok. Jednak nie widzą ciemności, lecz z niezrozumiałych powodów jasność, która przysłania im świat. Wydaje się, że nigdy nie odzyskają swojego wzroku.

Autor niemal dosłownie nas oślepia. Czytając tę książkę, można się poczuć jak jeden z jej bohaterów. Nie widzimy nic. Na pierwszy rzut oka wydaje się to po prostu historią bez dialogów. Gdy jednak na jakiś się natkniemy przy szybkim przeglądzie, nie jesteśmy w stanie powiedzieć, kto to mówi. Tekst jest podzielony jedynie na rozdziały i akapity. Nic więcej. Dialogi oczywiście się pojawiają, ale są wplecione w opowieść. Mimo to da się rozróżnić, która postać wypowiada dane słowa.

Bohaterowie nie mają imion — niczym w dramatach — lecz tylko swoje funkcje. Jest pierwszy ślepiec, złodziej, lekarz, żona lekarza. Tylko w ten sposób ich odróżniamy. Oni sami nie używają już imion i nazwisk, jakby już nie pamiętali, że kiedykolwiek je mieli. W większości opowieści skupiamy się wokół zaledwie kilku postaci. Pozostałe pojawiają się i znikają, gdy ich rola się skończy. Najbardziej moją uwagę przykuł starzec z opaską na lewym oku, bo już w pierwszej chwili skojarzył mi się z Nickiem Furym znanym filmów i komiksów Marvela. Jednak nic mi nie wiadomo o tym, by Fury stracił wzrok, więc pewnie to tylko niezamierzone nawiązanie.

Warta uwagi jest też jedyna widząca osoba. Gdy wszyscy wokół tracą wzrok, ona nie zostaje zaatakowana przez chorobę. Jednak skrzętnie to ukrywa niemal przed wszystkimi z obawy, że mogłaby stać się ich niewolnicą i musieć wykonywać za nich wszelką pracę. Poza tym nie wie w sumie, jak tamci zareagują. Ucieszą się, będą mieć nadzieję? A może zapragną ją zabić za to, że ma coś, co oni utracili?

Biała choroba — tak właśnie zostaje nazwana panująca w mieście epidemia ślepoty — od razu nasuwa na myśl wszelkie inne epidemie (jak dżuma w powieści Alberta Camus), które nie mają dla nikogo litości. Niczym śmierć pełznie przez miasto i atakuje kolejne osoby, nie zwracając uwagi na ich wiek, płeć czy stan. Każdy musi stracić wzrok. Takie jest jej prawo.

Pierwsze osoby, które straciły wzrok zostały wysłane do psychiatryka, gdzie miały odbyć swoją kwarantannę, a potem cudownie uzdrowione wrócić do społeczeństwa. Jednak z każdym dniem przybywa tam osób, a warunki stają się podobne do tych, jakie panowały w obozach koncentracyjnych. W sumie te dwa miejsca niewiele się od siebie różnią. Są strażnicy, którzy mogą zastrzelić każdego, kto wzbudzi ich podejrzenia. Jest brud, nędza, głód. Są ci, którzy próbują panować w psychiatryku, żądając od innych nie tylko posłuszeństwa, ale też ich kosztowności, a w końcu kobiet. Nawet zmarli, którzy początkowo mają pochówek, w końcu gniją, gdzie popadnie. Ludzie stają się coraz bardziej zdziczali i tylko niewielka grupka wciąż trzyma się nadziei na przetrwanie i nie pozwalają się opanować zwierzęcym instynktom.

Autor ani na chwilę nie bawi się w eufemizmy czy w upiększanie rzeczywistości. Nie, pokazuje wszystko takie, jakie jego zdaniem jest. Nie boi się pisać o okrucieństwie, brudzie. Łatwo tu ujrzeć naturalizm i brzydotę, których niektórzy pisarze obawiają się używać w swoich dziełach, by nie odstraszyć czytelnika. Jednak Saramago zachowuje umiar i nie pisze o rzeczach, o których nie trzeba.

Miasto ślepców José Saramago nie jest książką na przyjemny wieczór, kiedy chcemy sobie odpocząć. To lektura, którą czytamy, czasami chcemy zamknąć i rzucić w kąt, by nigdy więcej do niej nie wracać, ale potem znów otwieramy, bo mamy nadzieję — tak samo, jak bohaterowie — na to, że będzie lepiej, że wszystko się ułoży. Przecież nie może się to źle skończyć.

Trudność nie polega na życiu z bliźnimi, lecz na ich zrozumieniu.

Miasto ślepców, José Saramago

Tytuł: Miasto ślepców

Autor: José Saramago

Tłumaczenie: Zofia Stanisławska

Wydawnictwo: Rebis

Liczba stron: 346

Język wydania: polski

Język oryginału: portugalski

Gatunek: literatura piękna

Recenzje innych książek znajdziesz tutaj.