Archetyp Bohater – chronię i służę

Wolał krew mężnie przelać niż życie ocalić.

Adam Świnka o Zawiszy Czarnym z Garbowa

Kto to jest bohater? Ten, kto się nie poddaje, nie unika odpowiedzialności, pokonuje przeszkody, aby iść naprzód. Jego psychicznym orężem są odwaga, wytrwałość, optymizm.

Kiki van Beethoven, Éric-Emmanuel Schmitt

Jajku może być trudno przekształcić się w ptaka, jednak ptakowi trudniej byłoby nauczyć się latać, gdyby pozostał jajkiem. Jesteś teraz jak jajko. I nie możesz żyć w nieskończoność pozostając zwykłym, przyzwoitym jajkiem. Wyklujesz się lub zepsujesz.

C. S. Lewis

Tutaj zaczyna się jego podróż. Jest Bohaterem, który staje na początku swojej drogi. Nie wie jeszcze, co go czeka. Nie wie, co znajdzie na końcu ścieżki. Nie wie, czy przetrwa podróż czy może zginie w drodze do celu. Nic nie jest mu wiadome poza jednym. Jest Bohaterem, a ta historia została napisana właśnie dla niego.

Bohater to ważna postać dla każdej książki. To on w pewien sposób napędza historię. Jest gotów poświęcić siebie, swoje zdrowie, pragnienia, życie, dla dobra innych. Naraża się po to, by inni mogli przeżyć. Jest w stanie oddać własne życie, jeśli zaistnieje taka konieczność. Zrobi wszystko, co będzie konieczne, by opowieść dobrze się skończyła.

Kim jest archetyp Bohatera?

W języku greckim nazywało się go herosem, czyli tym, który chroni i służy. I z tym przede wszystkim łączy się ta postać. Jeśli ktoś ma oddać życie dla innych, to właśnie on. Nie będzie stał biernie z boku i przyglądał się, jak inni cierpią, ale ruszy im na ratunek.

Bohater jest zwykle główną postacią, która wyrusza w podróż. Zostawia wszystko, co do tej pory znał, by odkrywać Niezwykły Świat. Tam będzie spotykać inne postacie, które mogą mu pomóc, wesprzeć w trudnych chwilach lub rzucić kolejną kłodę pod nogi i starać się, by nie dotarł do celu swojej wędrówki.

Początek drogi Bohatera

Przed wyruszeniem w drogę żyje w swoim Zwykłym Świecie. Tu się wychowywał, dorastał. Tu ma swoich przyjaciół, rodzinę, wrogów. Jest taki jak każdy inny człowiek, dlatego tak łatwo można się z nim utożsamić. Wie, czym jest zakochanie się, pragnienie zrozumienia, ufność, ale też zazdrość czy gniew. Wydaje się tak podobny do innych postaci, a jednak pewna cecha czy skłonność wyróżnia go na tle pozostałych.

Łączy w sobie sprzeczności. Jest ufny, a jednocześnie podejrzliwy. Ma nadzieję, ale rozpacz co chwila wkrada się do jego serca. Może kocha, a nienawiść stara się zatruć jego serce. Dzięki temu jest żywy i prawdziwy jak realny człowiek.

Droga Bohatera ku dojrzałości

Każdy uczy się przez całe swoje życie. Dotyczy to również Bohatera. Jego wędrówka to czas dorastania – nawet jeśli jest już dorosłą osobą. Będzie się wtedy zmieniał i rozwijał. Na swojej drodze napotka wiele przeszkód do pokonania, a niektóre z nich pokonają jego. Z każdym starciem będzie zdobywał wiedzę i doświadczenie. Dzięki nim może uda mu się osiągnąć najważniejszy dla siebie cel.

Bohater nie powinien być pasywny. Nie może przecież pozwolić, by wszystko działo się obok niego, a on stałby się tylko posłuszną kukiełką, której sznurkami wszyscy będą poruszać według własnej woli. Musi być aktywny. Musi wykazywać się działaniem, brać na siebie ryzyko i odpowiedzialność za swoje czyny. Dlatego właśnie wyróżnia go ofiarność. Jeśli trzeba się poświęcić, to właśnie on to uczyni. Przecież nie pozwoli, by zło zwyciężyło.

Podczas swojej drogi nieraz pewnie stanie oko w oko ze śmiercią – własną lub najbliższych – i będzie musiał podjąć z nią grę. Może wyrwie się z jej łap w ostatnim momencie i udowodni, że nie jest tak potężna. Może jednak zginie, ale to wcale nie oznacza końca. Może odrodzi się lub jego śmierć przyczyni się do zwycięstwa dobra. A może straci bliskich lub będzie musiał oddać coś cennego i ważnego.

Bohaterstwo innych postaci

Nie każdy Bohater od początku jest Bohaterem, tak jak nie każdy święty był od samego początku świętym. Czasami musi przejść długą drogę, by zasłużyć na to miano. Czasami tylko na chwilę wdzieje tę maskę i okaże swój heroizm.

Nawet antagonista może nieoczekiwanie stać się Bohaterem i zrobić coś szlachetnego. Jednak w innych sytuacjach wciąż będzie tym samym podłym złoczyńcą, który z heroizmem ma niewiele wspólnego.

Dobry Bohater posiada też cechy innych archetypów albo przynajmniej na jakiś czas zakłada maskę jednego z nich. Zwykle będzie sobą, ale czasami stanie się czyimś Mentorem lub Cieniem. A może nawet wezwie innego Bohatera do podjęcia wyzwania?

Bohater niepozbawiony skazy

Nie istnieje idealny człowiek. Każdy ma swoje wady i skazy, swoje słabości, które ujawniają się w codziennym życiu lub są głęboko skryte. Dlatego Bohater też nie może być od nich wolny. Ma problemy, z którymi się boryka, wady, które utrudniają mu kontakt z innymi ludźmi lub głęboko zakorzenione skazy, przez które mógłby zostać raczej złoczyńcą niż kimś szlachetnym. Z tym będzie mierzyć się w czasie swojej wędrówki. Pokona swój egoizm, zawalczy z niecierpliwością i ostatecznie może odniesie zwycięstwo.

Czasami odczuje brak czegoś lub kogoś. Może straci przyjaciela i będzie próbował znaleźć postać godną zaufania. Jednak będzie to trudne, bo od dawna na wszystkich wokół spoglądał ze sporą dozą podejrzeń i dystansu. Bohater będzie miał swoje problemy, traumy, straty, z którymi będzie musiał sobie poradzić w czasie podróży. Przez to, że poza pozytywnymi cechami posiada też negatywne, staje się nam bliższy, bardziej realny. Wydaje się, jakby żył w naszym świecie.

Nie zawsze Bohater z całkowitym oddaniem ruszy ku przygodzie i będzie pragnął przeżywać niezwykłe podróże. Może przecież się wahać, bać się opuścić znajome okolice i wyruszyć w nieznane. Czasami potrzebuje czegoś, co zachęci go do podjęcia wyzwania.

Wyrzutek jako Bohater, czyli Antybohater

Nie każdy Bohater jest wzorem do naśladowania. Czasami to ktoś, kto doznał w swoim życiu krzywd i przez to stał się cynikiem lub ktoś, kto nie wzbudza sympatii, a jedynie litość. Ten pierwszy jest wyrzutkiem. Odłączył się od społeczeństwa i w ten sposób pragnie je naprawić. Jest samotnikiem lub buntownikiem, który nie przejmuje się żadnymi zasadami. Chce zmienić świat na lepsze na swój własny sposób. Ten drugi to Bohater ze skazą, która w końcu go pokona. Ten typ nie umie walczyć z własnymi wadami i zwykle z nimi przegrywa.

Antybohater może przez pewien czas żyć na odludziu. Potem wróci do społeczeństwa, by ostatecznie znów je porzucić. Kiedy indziej zdarzy się, że jednak zostanie w Niezwykłym dla siebie Świecie, kończąc tym swoją samotną wędrówkę.

Bohater a społeczeństwo

Każdy Bohater na początku żyje w konkretnym środowisku, które zna od lat. W tym Zwyczajnym Świecie zaczyna się jego podróż. Potem opuszcza wszystko, co zna, odłącza się od rodziny i domu, po czym wyrusza w daleki, nieodkryty Niezwykły Świat. Tam może już zostanie lub wróci do swojego poprzedniego życia, mając doświadczenie i wiedzę ze swojej podróży.

Bohater, który zmienia innych

Zwykle główną rolą Bohatera jest to, że dojrzewa i zdobywa wiedzę. Jednak czasami jest tym, który ma pobudzić do zmian innych, a sam pozostaje wciąż taki sam. Chociaż to jego historia zajmuje największą część opowieści, może stać się dla innych postaci Mentorem, który pokaże, jak radzić sobie w świecie i przekaże swoją wiedzę. Pod jego wpływem będą się rozwijać i dorastać.

Jednak zwykle Bohater to ktoś, kto się zmienia. Przechodzi przez kolejne etapy rozwoju, wędrówki, by w końcu stać się kimś innym, bardziej świadomym i doświadczonym. Kimś, kogo inni będą chcieli naśladować lub dzięki komu nauczą się, jak pokonywać przeszkody na swojej drodze i dojść do celu swojej podróży.

Na podstawie: Podróż autora. Struktury mityczne
dla scenarzystów i pisarzy, Christopher Vogler.

Pozostałe archetypy znajdziesz tutaj.