Mickiewicz prozą, Pan Tadeusz, księga VII cz. II

Komenda — przerwał Chrzciciel — dobra ku paradzie;

U nas była komenda w kowieńskiej brygadzie

Krótka a węzłowata: strasz, sam się nie strachaj;

Bij, nie daj się; postępuj często, gęsto machaj.

Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz

– Proszę o głos – wtrącił się komisarz z Klecka.

Był to przystojny młodzieniec ubrany w stylu niemieckim. Nazywano go Buchmanem, choć urodził się w Polsce. Nikt nie widział, czy pochodził on ze szlachty, lecz nie dopytywano o to. Zakładano za to, że służył u wielkiego pana. Komisarz był dobrym patriotą i miał spore wykształcenie – uczył się gospodarki z zagranicznych książek, znał się na polityce, pięknie pisał i przemawiał.

Wszyscy zamilkli, a on odchrząknął dwa razy, ukłonił się i zaczął:

– Moi przedmówcy poruszyli kilka ważnych tematów. Mnie pozostało jedynie to wszystko zebrać i – mam nadzieję – pogodzić sprzeczne zdania. Zauważyłem w tej dyskusji dwie ważne sprawy. Pierwsza dotyczy tego, dlaczego w ogóle mamy zaczynać powstanie, a druga – władzy rewolucyjnej. Zacznijmy od władzy. Jeśli to zrozumiemy, zrozumiemy też cel naszego powstania. Przyjrzyjmy się dziejom ludzkości. Na początku był dziki lud mieszkający w lasach, który zebrał się i zastanawiał nad wspólną obroną, to były pierwsze obrady. Potem każdy kawałek własnej wolności dokładał do wspólnego dobra, co utworzyło pierwszą ustawę. Z tego wypłynęły prawa. Jak widać rząd powstał dzięki umowie. A podział władzy był tu już tylko koniecznym skutkiem.

– Są też kontrakty kijowskie albo mińskie i te oddające władzę w ręce byle kogo – rzekł stary Maciej. – Nie będę się z panem kłócił, czy to Bóg, czy diabeł narzucił nam cara. Ale powiedz pan, jak się go pozbyć.

– Sęk w tym, że gdybym mógł, to bym go zrzucił z tronu moim Kropidłem – krzyknął Kropiciel. – Doskoczyłbym do tronu, raz machnął Kropidłem i po cesarzu. I już by nie wrócił, i ani pop by go nie wskrzesił, ani Belzebub. Panie Buchman, pańska mowa była dobra, ale ważniejsza rzecz to kropić.

– To, właśnie to – pisnął Bartek Brzytewka, zacierając ręce. Zaczął biegać od Chrzciciela do Maćka. – Zgódźcie się, Maćku z Rózgą i Maćku z maczugą, a pobijemy ich na miazgę. Ja pójdę pod dowództwem Rózgi.

– Komenda dobra na paradę – przerwał mu Chrzciciel. – U nas rozkazy były proste: strasz, nie daj się zastraszyć, bij i nie daj się pobić, uderzaj często.

– To mi regulamin – pisnął Brzytwa. – Po co marnować atrament na akta? Po co ta cała kłótnia? Mamy naszego Marszałka Macieja z Rózeczką.

– Niech żyje Kurek na Kościele – zawołał Chrzciciel, a szlachta mu zawtórowała.

– Niech żyje – wykrzyknęli.

Nie wszyscy jednak się na to zgadzali.

– Nie pochwalam zgody – krzyknął Buchman

– Nie pozwalam – zawołał ktoś, a inni zaczęli im wtórować.

– Co tu się dzieje, panowie Dobrzyńscy? – odezwał się szlachcic Skołuba. – A my nie będziemy mieć prawa głosu? Kiedy klucznik Rębajło nas zapraszał, mówił, że będą się działy wielkie rzeczy, że chodzi o całą szlachtę. Nawet Robak to powiedział, ale nie wszystko wytłumaczył. W końcu tu przyjechaliśmy i nie jesteście tu, panowie Dobrzyńscy, sami. Przybyliśmy z różnych zaścianków i jest nas tu dwieście osób. Jeżeli potrzebujemy marszałka, to zagłosujmy.

– Wiwat równość – krzyknęli dwaj Terajewicze, czterej Stypułkowscy i trzej Mickiewicze.

– Zgoda oznacza zgubę – zawołał Buchman.

– Poradzimy sobie bez was. Niech żyje marszałek, Maciek nad Maćkami – zawołał Kropiciel.

Dobrzyńscy się zgodzili, obca szlachta sprzeciwiła. Tłum podzielił się na dwie strony, a pośrodku tego siedział Maciek stary. Naprzeciw niego stał Chrzciciel, trzymając ręce na maczudze.

– Kropić! Kropić! – powtarzał ciągle, kołysząc się na piętach.

Brzytewka biegał od Kropiciela do Macieja. Konewka powoli przemierzał salę od Dobrzyńskich do szlachty, próbując niby ich pogodzić.

Pozostałe części znajdziesz tutaj.