Mickiewicz prozą, Pan Tadeusz, Epilog

Chciałem pominąć, ptak małego lotu,

Pominąć strefy ulewy i grzmotu,

I szukać tylko cienia i pogody:

Wieki dzieciństwa, domowe zagrody…

Pan Tadeusz, Adam Mickiewicz

O tym myśleć na paryskim bruku, gdy uszy są wypełnione stukaniem, przekleństwami i kłamstwami? Pełne zamiarów powziętych w niewłaściwym czasie, spóźnionych żalów, długotrwałych kłótni? Biada nam, że uciekliśmy z kraju, gdy nastąpił trudny czas. Gdziekolwiek zrobiliśmy krok, szedł za nami lęk. W każdym sąsiedzie znajdowaliśmy wroga, a nas wiązano łańcuchami i kazano czym prędzej oddać ducha. Gdy świat nie słuchał naszych żali, gdy przerażała go nowina przychodzącą z Polski, gdy straże życzyły nam szybkiej śmierci, a wróg wabił jak grabarz, gdy nawet na niebie nie widzieliśmy nadziei… nic dziwnego, że wstręt wzbudzał w nas świat, ludzie i my sami tak, że traciliśmy rozum w cierpieniach, plując na siebie i żrąc się .

Chciałem nie zwracać uwagi na ulewę i grzmoty, ale szukać tylko pogody i cienia, kraju lat dziecięcych, domowego zacisza…

Jedynym szczęściem było to: wieczorną porą siadać z przyjaciółmi przy kominie i zamykać drzwi na hałas Europy, uciekać myślami do szczęśliwych czasów i marzyć o swojej krainie…

Ale nie potrafiliśmy myśleć o świeżo przelanej krwi, łzach płynących w Polsce i sławie, o której jeszcze nie słyszano. Nasz naród otrzymał takie katusze, że nawet Odwaga załamywała ręce, patrząc na jego męki.

Te pokolenia czarne od żałoby, to powietrze ciężkie od klątw – do tego nasza myśl nie chciała się zwrócić.

O Matko Polsko! Tak niedawno zostałaś złożona do grobu… Nie mam sił już mówić o tobie. Czyje usta ośmielą się powiedzieć, że znajdą urocze słowo, które rozczuli i zdejmie kamienne wieko z serc, które rozwiąże oczy i sprawi, że łzy długo wstrzymywane w końcu popłyną. Zanim się takie usta znajdą, przeminie wiek. Kiedyś… kiedy zamilkną ryki lwów, głosy trąby i złamią się szyki, kiedy nasze orły spadną do dawnego kraju Chrobrego. Najedzą się ciał, opłyną krwią i zwiną skrzydła na odpoczynek. Kiedy ostatni wróg zginie, umilknie jego krzyk boleści i ogłosi światu wolność, wtedy ozdobieni dębowym liściem, rzucą miecze, usiądą nasi rycerze i będą słuchać o przeszłości. Zapłaczą nad losem swoich ojców, ale te łzy ich nie zniesławią.

Dzisiaj dla nas, nieproszonych gości w świecie, w przeszłości i w przyszłości jest tylko jedna taka kraina, w której Polak odnajdzie swoje szczęście: kraj lat dziecięcych. Zawsze będzie czysty i święty jak pierwsze zakochanie. Niezaburzony wspomnieniem błędów. Niepodkopany złudzeniem nadziei i niezmieniony dalszą historią. Chętnie powitałbym te krainy, gdzie rzadko płakałem i nie odczuwałem gniewu.

Kraj dzieciństwa, gdzie człowiek biegł po świecie niczym po łące. Tam znał tylko miłe i piękne kwiaty, jadowite wyrzucał, i nawet na użyteczne nie patrzył. To był kraj szczęśliwy, ubogi, może i ciasny, ale własny. Tam wszystko należało do nas. Pamiętamy wszystko, co nas tam otaczało. Od lipy ze wspaniałą koroną, która dzieliła się swoim cieniem z dziećmi z całej wsi, aż do strumienia i kamieni. Każdy zakątek ziemi był nam znany po samą granicę, po domy sąsiadów. A jeśli nawet pojawił się Moskal, to zapamiętywaliśmy tylko jego piękny i błyszczący mundur, bo węża rozpoznalibyśmy po skórze.

Tylko mieszkańcy tych krajów są naszymi wiernymi przyjaciółmi i pewnymi sprzymierzeńcami. To tam została matka, bracia, nasi krewni i dobrzy sąsiedzi. Kogo z nich już nie ma? Jak czule się o nich mówiło.

Ile wspomnień, żalów po kraju, gdzie sługa bardziej przywiązany do pana niż w innych miejscach na świecie żona do męża. Gdzie żołnierz dłużej smucił się po stracie broni niż tu syn po ojcu. Tam bardziej szczerze płaczą po psie niż tu po bohaterze.

I wtedy przyjaciele pomagali rozmową, i do pieśni dorzucali słowa, pomocne niczym żurawie na zarośniętej wyspie na rzece, które wiosną przelatując nad zaklętym pałacem, usłyszały skargę zamkniętego chłopca. Każdy ptak dał mu jedno pióro, z których ten zrobił sobie skrzydła i wrócił do domu…

Gdybym mógł dożyć tego, że te księgi dostaną się do chat, gdzie wieśniaczki będą kręcić kołowrotki, jednocześnie śpiewając ulubione piosenki o dziewczynie lubiącej grać na skrzypcach tak, że aż gąski zgubiła, o pięknej sierotce, która wieczorem zaganiała ptactwo. Gdyby wzięły do rąk te księgi tak proste jak ich piosenki…

Za moich czasów podczas wiejskich zabaw czytano pieśń o Justynie albo opowieść o Wiesławie. Przy drewnianym stoliku ani pan włodarz, ani ekonom, ani sam gospodarz nie zabraniali nam czytać. Sami nawet słuchali i niejeden z nich młodszym tłumaczył trudniejsze rzeczy. Pochwalał piękno, wybaczał błędy. Młodzież zazdrościła poetom sławy, która wciąż rozbrzmiewa wśród pól i lasów. I dla których droższy nad wieniec laurowy był upleciony rękami wieśniaczki wianek z niebieskich bławatków i zielonej ruty…

Pozostałe części znajdziesz tutaj.