Fredro prozą, Zemsta, akt I cz. I

Cześnik
Piękne dobra w każdym względzie —
Lasy — gleba wyśmienita —
Dobrą żoną pewnie będzie —
Co za czynsze! — To kobiéta.

Zemsta, Aleksander Fredro

Nie masz nic tak złego, żeby się na dobre nie przydało. Bywa z węża dryjakiew, złe często dobremu okazyją daje¹.

Andrzej Maksymilian Fredro

***

OSOBY:

Cześnik Maciej Raptusiewicz — właściciel połowy zamku, wuj Klary

Klara — bratanica Cześnika

Rejent Milczek — właściciel połowy zamku, ojciec Wacława

Wacław — syn Rejenta

Hanna Podstolina — wdowa

Papkin — zubożały szlachcic

Dyndalski — marszałek Cześnika, urzędnik zarządzający dworem

Śmigalski — dworzanin Cześnika

Perełka — kuchmistrz Cześnika

Murarze, hajduki, pachołki i inni

Akcja opowieści ma miejsce na wsi

***

AKT I

Na wzgórzu wznosiło się ogromne, stare zamczysko, w którym panowało dwóch właścicieli. Cześnik Raptusiewicz, stary kawaler, człowiek gwałtowny, szczery, porywaczy i skory do kłótni. Był wysoki, dobrze zbudowany – choć chorowity – i zawsze dążył do swojego celu. Pod opieką miał Klarę, córkę swojego zmarłego brata. Jego sąsiad, Rejent Milczek, wolał ciszę i podstępy. Dawno stracił żonę i samotnie wychowywał swojego syna, Wacława na dobrego i odważnego człowieka. Sam jednak bywał okrutny i surowy. Rzadko też ten szczupły, pozornie pokorny człowiek liczył się ze zdaniem innych. I tak mieszkali obok siebie, tocząc walki i spory przez wiele lat. Tak było i tym razem. Jednak zanim do tego przejdziemy, przenieśmy się do pokoju Cześnika².

Znajdowało się tam, aż troje drzwi, które umieszczono na prawo, lewo i pośrodku pomieszczenia. Na środku stał piękny, zadbany stół i krzesła, a na ścianie wisiała angielska gitara, której strun od dawna nikt nie trącał.

Scena I

W pokoju przy stole siedział Cześnik. Miał na sobie piękny, biały żupan pozbawiony pasa i szlafmycę, w której zawsze sypiał. Z okularami na nosie zagłębiał się w stos papierów leżących na stole. Za nim, w głębi pokoju skrył się Dyndalski, jego marszałek. Założył ręce do tyłu i czekał.

— To wspaniały majątek pod każdym względem — mówił do siebie Cześnik. — Lasy, urodzajna gleba.  Tak, będzie bardzo dobrą żoną. I ma dochód z trzech folwarków. Co za kobieta!

— Miła wdowa — rzekł Dyndalski.

— Powiem więcej, bardzo miła. — Odłożył papiery. — Jeszcze nie przyniosłeś mi zupy z wina na śniadanie?

Marszałek zaraz wyszedł, by przynieść swojemu panu posiłek.

— Długo będę czekać? — krzyknął za nim Cześnik, a po chwili dodał: — Nie, nie można odwlekać takich rzeczy.

Dyndalski spotkał w drzwiach pachołka, który niósł tacę z wazą, talerzem i chlebem. Wziął to od niego i wrócił do Raptusiewicza. Położył przed nim posiłek, zawiązał mu serwetę pod szyją, ale to nie przerwało ani na chwilę monologu mężczyzny.

— Jako opiekun i krewny już teraz rozporządzam majątkiem Klary. Ale małżeństwo z nią dałoby mi nad nim całkowitą władzę. Jednak dziewczyna jest młoda. Dziś może i odwzajemniłaby miłość, ale kto mi poręczy, że jutro nie zmieni zdania?

— Niestety nikt, panie. Trudno to przewidzieć. — Dyndalski zajął się nakładaniem zupy.

Cześnik odwrócił się do niego.

— W tym właśnie tkwi problem. Na to bym się wyrzekał mojego kawalerstwa, mocium panie — uderzył w stół — by ktoś… a niech go piorun trzaśnie. Będzie musiał na to długo czekać.

Zamilkł na moment, po czym wziął talerz z rąk marszałka.

— Klara ma spore dochody, ale Podstolina jeszcze większe. Zatem nią powinienem się zająć. — Przerwał. — Przebywa u nas, w domu Klary, bo jest jej daleką krewną. A mi się wydaje…

— Czeka na coś więcej — wtrącił się Dyndalski.

— Czeka na coś więcej. — Roześmiał się. — A to żeś wymyślił, Dyndalu. Czeka na coś. Uśmiałem się, naprawdę. Czeka — jakoś w to nie wierzę.

Gdy udało mu się opanować śmiech, zabrał się do jedzenia.

— Ta wdowa jest jeszcze młoda, ale ma już spore doświadczenie. Zna umiar, mocium panie. Nie wymaga od mężczyzny, by zachowywał się jak modniś i rozrzutnik lub tańczył na kuligu. — Przerwał na chwilę. — To nie żadna tajemnica, że liczę już trochę lat, ale nie jestem też zbytnio stary. Co? — rzucił do Dyndalskiego.

— Przecież….

— Może jesteś młodszy? — zapytał urażony Cześnik.

— W porównaniu z pańskim wiekiem….

— Udowodnię — zakończył rozmowę.

Przez dłuższą chwilę żaden z nich się nie odzywał.

— Tylko sęk w tym, panie — zaczął Dyndalski i podrapał się za uszami.

— Tak?

— W małżeństwie może być panu ciężko. Tak między nami, ma pan podagrę.

— Tylko czasami.

— Skurcze żołądka.

— Tylko, gdy za dużo wypiję.

— Reumatyzm.

— Pleciesz głupoty — rzekł ze zniecierpliwieniem. — Te wady nic nie znaczą. Przecież ona też nie jest idealna, o czym tylko Bóg raczy wiedzieć. Nikt pewnie o to nawet nie zapyta. Najważniejsze, by w dalszym życiu była między nami zgoda.

Scena II

Do pokoju wpadł Papkin ubrany po francusku. Miał na sobie krótkie spodnie, okrągłe buty sięgające połowy łydki, a przy jego boku wisiała szpada. Na jego głowie znajdował się tupecik z warkoczem zakryty przez trójkątny, spłaszczony kapelusz. Pod pachą niósł parę pistoletów. Znany był z tego, że zawsze mówił szybko.

— Bóg z panem, mój Cześniku — rzekł na powitanie. — Gdy tak pędziłem na rozkazy, to zamęczyłem tyle koni, że trudno zliczyć. Wiele razy się wywróciłem, więc z mojego nowego powozu zostały tylko drzazgi.

— Za to ja zakładam, że mój Papkin przyszedł tu na piechotę, a złoto, które dostał na podróż, stracił podczas gry w karty.

Papkin wyciągnął pistolet i pokazał go obecnym.

— Spójrz na to, Cześniku. Przecież to poznajesz.

— Co mam poznać?

— Strzeliłem.

— Pewnie we wrony — mruknął na stronie Dyndalski tak, że nikt nie usłyszał, po czym wyszedł.

— Muszę jednak zachować dla siebie to, gdzie strzelałem i do kogo. I to właśnie nie karty są powodem mojego niewielkiego spóźnienia. Nawet nie ziewnę, a wszyscy giną z mojej ręki.

— Wszystkie — poprawił go Cześnik.

— Wszystkie? — zdziwił się Papkin.

— Tak, ćmy, komary.

— Waszmość nigdy mi nie wierzy.

— Bo nie jestem głupcem, mocium panie.

Wtem wzrok Papkina padł na wazę pełną zupy.

— Ach, co ja widzę. Posiłek! — wykrzyknął.

— Tak, to posiłek— rzekł Raptusiewicz.

— Ach, Cześniku, minęło już sześć dni i nocy odkąd ostatni raz miałem coś w ustach.

— W takim razie jedz i słuchaj.

— Tak będzie. — Usiadł naprzeciw Macieja. — Znane jest to, że zręcznie strzelam — powiedział do siebie.

— Znane jest to, że mogę pana zamknąć za dawne, wiadome sprawy.

— Jak to zamknąć? — wykrzyknął zaskoczony Papkin.

— Dla zabawy.

— Czy nie znajdziesz sobie lepszej?

— Cicho, cicho. Teraz ja mówię, byś przypomniał sobie, co jesteś mi winien, a ja tobie, zanim przedstawię ci moją wolę.

— Zrobię wszystko, co każesz. Zaraz nawet mogę wskoczyć na konia, bo jestem doskonałym jeźdźcem. Poradzę sobie nawet z dzikim i nieujeżdżonym koniem.

— Tak, z pewnością… — rzekł Cześnik.

— Pozwól, że najpierw opowiem. Już wkładałem nogę do strzemienia, gdy wybuchła ogromna kłótnia, co opóźniło mój wyjazd. A wyglądało to tak…

— Posłuchaj mnie! — przerwał mu.

— Zaraz — rzucił Papkin i kontynuował: — Szedłem. Pewność siebie malowała się na mojej twarzy. Głowę podniosłem, a spojrzenie miałem takie, że niech się boi płeć podstępna.

— Posłuchaj mnie!

— Zaraz. Idę dalej. A tu nagle pojawia się piękna księżna podobna do anioła. Zerka na mnie ze swojej karety — kobiety przecież mnie uwielbiają — a ja na nią. W każdym razie się zakochała. Od razu mnie woła do siebie i tak dalej. Za to książę, istny tygrys, już zaczął wzywać swoich ludzi…

Cześnik nie wytrzymał i uderzył w stół tak, że Papkin aż podskoczył na krześle.

— Cicho! — krzyknął.

— Jesteś zbyt nerwowy — mruknął Papkin.

— A ty bezbożny, gadatliwy i kłamliwy!

— Zbyt nerwowy, mój Cześniku — powtórzył. — Gdybym tak samo jak ty nie panował nad emocjami — uderzył w rękojeść swojej szpady — moja Artemida zaraz by ruszyła w bój. Proszę mówić — dodał szybko, zanim Raptusiewicz znów uderzył w stół.

— Ojciec Klary razem ze wsią kupił zamek — zaczął po chwili.

Papkin gwizdnął z uznaniem.

— A mój ojciec miał ich nawet dziesięć.

Cześnik uderzył znów w stół, by uciszyć szlachcica, po czym kontynuował.

— Mieszkamy tu jak sowy. Jednak gorsze jest to, że druga połowa należy do czarta.

Papkin odsunął się z przestrachem.

— Rejent Milczek — mówił dalej Raptusiewicz. — Wydaje się taki cichy i pokorny, ale diabła ma za skórą.

— Jednak żyjecie w zgodzie, jak przystało na sąsiadów…

— Jeśli go nie wypędzę stąd moimi psotami, nikomu innemu się to nie uda. Nie zdarzył się ani jeden dzień, w którym nie byłoby sprzeczki. Przydałyby się jednak jakieś układy. Ale miałbym do niego pisać lub iść? Nie ma mowy, mocium panie. Przecież mógłby mnie otruć lub kazać zabić potajemnie, a jeszcze mi życie miłe. Dlatego właśnie wybrałem cię, byś został w tej sprawie posłem.

— Ściskam nogi za taki honor. Naprawdę czynisz mi wielki zaszczyt tym, że wybrałeś właśnie mnie. Jednak jestem zbyt bezlitosny jak na takie zadanie i mógłbym, zamiast do zgody, doprowadzić do wojny. Właśnie do tego zajęcia się począłem. I jako dziecko ślubowałem nigdy nie zostać posłem.

— Papkin zrobi, co mu każę, bo musi mnie słuchać.

— Ale Papkin jest porywczy. A co się stanie, gdy udusi sąsiada, postrzeli lub przebije szpadą? Kto będzie sprawcą śmierci i kogo czeka kara?

— Wezmę to wszystko na własne sumienie.

— Zastanów się jeszcze nad tym.

— Już postanowione. A teraz przejdźmy do innego zadania. Mości Papkinie, biorę ślub.

— Ba!

— Co to za: ba? — przedrzeźniał go Cześnik.

— Bardzo mnie to cieszy i chętnie zajmę się tą sprawą. Powiedz mi tylko, gdzie mam zabłysnąć swoją chwałą. Czy mam zostać swatem? Zmusić do ślubu zbyt pewną siebie lub nieśmiałą? A może, jeśli to cudza żona, zabić jej tyrana-męża?

— Co to za szaleństwo?

— Przecież znasz moją odwagę, Cześniku.

— Słuchaj uważnie. Tak mówiąc między nami — i nie obrażaj się na to — mam więcej rozumu od ciebie, mój Papkinie.

Szlachcic chciał już przerwać Raptusiewiczowi, ale ten uniósł dłoń i go powstrzymał.

— Jeśli jednak chodzi o rozmowę z niewiastami, miłosne świergotanie, tego nie potrafię. Dlatego musisz mnie w tym wyręczyć, mocium panie.

— Już jest twoja, obiecuję ci to. Nawet mogę ci to przysiąc, bo mam ogromne szczęście i wystarczy, że na jakąś kobietę spojrzę, a już jest moja. Idę.

Wstał i zmierzał właśnie do drzwi, gdy Cześnik znów się odezwał:

— Dokąd?

Papkin zatrzymał się w pół kroku.

— Prawda, nie wiem jeszcze tego.

— Do Podstoliny.

— Już rozumiem. — Znów ruszył, ale Cześnik go zatrzymał.

— Tu na nią czekaj.

— Ani słowa więcej. Za godzinę będzie twoja.

— Odwdzięczę ci się za to — rzekł jeszcze Raptusiewicz i wyszedł.

— W przypadku Cześnika można być tego pewnym — rzekł na koniec Papkin.

¹ Przekł.: Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Zdarza się, że nawet trucizna staje się lekarstwem, a zło daje często okazję do zrobienia czegoś dobrego.

² Tego akapitu nie znajdziecie w oryginale. Został stworzony na potrzeby przekładu, by wprowadzić czytelnika w historię.

Pozostałe części znajdziesz tutaj.