Fredro prozą, Zemsta, akt I cz. II

Wacław
Bliskie nasze pomieszkania,
Bliższe serca — ach, a przecie
Tak daleko na tym świecie. 

Zemsta, Aleksander Fredro

AKT I

Scena III

Papkin został sam w pokoju.

— Cześnik jest za bardzo porywczy. Gdybym nie trzymał go krótko, nie wiem, co by się stało ze światem.

Zamyślił się na chwilę.

— Nie będę tu drzemać, ale zajmę się podziałem. Cześnikowi oddam starą trochę Podstolinę, a dla siebie wezmę śliczną Klarę. Już od dawna żywię nadzieję, że się we mnie kocha. Byłaby z nas dobrana para i zaludnialibyśmy świat małymi Papkinami. Gdyby tylko Cześnik nie stanął nam na drodze szczęścia. — Przerwał. — Muszę dać znak, że tu jestem. Niech miłosny śpiew wpadnie wprost do ucha mojej ukochanej. Ach, przecież śpiewam pięknie jak anioł.

Ściągnął ze ściany angielską gitarę i zaczął na niej grać, a potem dołączył do tego śpiew:

— „Córuś moja, dziecię moje, co u ciebie szepce?
Pani matko dobrodziejko, kotek mleko chłepce;
Oj kot, pani matko, kot, kot,
Narobił mi w pokoiku łoskot.

Córuś moja, dziecię moje, co u ciebie stuka?
Pani matko dobrodziejko, kotek myszki szuka;
Oj kot, pani matko, kot, kot,
Narobił mi w pokoiku łoskot.

Córuś moja, dziecię moje, czy ma ten kot nogi?
Pani matko dobrodziejko, i srebrne ostrogi;
Oj kot, pani matko, kot, kot,
Narobił mi w pokoiku łoskot”³ .

Scena IV

Gdy Papkin tak grał, prawymi drzwiami weszła Podstolina.

— Mówiłam, że to albo koty, albo zjawił się Papkin — rzekła z przytykiem o fałszywym śpiewie szlachcica.

— Podstolina, jak zwykle pełna żartobliwego usposobienia. W połowie anioł i najwspanialszy wzór cnót na całej kuli ziemskiej. Jesteś ustrojona miłością, rozkoszą i pięknem. Pozwól mi pochylić przed sobą czoła i ucałować w rękę.

Wyciągnęła do niego dłoń, więc zrobił jak powiedział.

— Sługa uniżony.

— Co cię do nas sprowadza? — zapytała.

— Miłe dla nas wszystkich wydarzenie.

— Jakie?

— Twój ślub.

— Mój?

— Miałem szczęście gościć u siebie na wieczerzy Lorda Pembroka, kilku szlachciców i szambelanów. Dam zjawiło się niewiele, ale za to tylko te najwspanialsze.

— Kto bierze ślub?

— Plotki głoszą, że za mąż wychodzi piękna Hanna. Niektórzy o tym zapewniali, inni w to nie wierzyli, ale każdy czytał to z moich oczu. Wtem żona lorda — piękna, ale jak zazdrosna — szczypie mnie pod stołem i niemal ze łzami pyta: „Czy coś łączy cię z Hanną?”. Odpowiadam jej, że może być spokojna, bo dziewczyna wychodzi za mąż za przyjaciela.

— Ale kogo? Powiedz.

— Wszyscy chwalą ten wybór. Jak mogliby tego nie chwalić?

Aha, wszystko rozumiem — pomyślała Podstolina.

—  Jest to ułożony i majętny człowiek — kontynuował Papkin.

Otrzymał zadanie od Cześnika — myślała dalej kobieta— i przychodzi do mnie tak, jak się tego od dawna spodziewałam. Głupi mądrala.

Jak ona zerka i wzdycha. Czy przypadkiem nie pomyliła osoby — przeszło szlachcicowi przez myśl. — Czy może we mnie… Ach, to jakaś plaga, kara boża. Do mnie ciągnie i młoda, i stara. I znów zerka. Czy ona jest szalona? Przecież nie ma tu, z czego żartować. Dostanę za swoje od Raptusiewicza, gdyby zakochała się we mnie, a nie w nim. Nie, nie mogę tego ciągnąć dłużej.

— Pozwól pani, że złożę gratulacje Cześnikowi — rzekł szybko.

— Mam być jego żoną?

— Dlaczego o to pytasz? Sądzisz, że to wszystko bajka?

— Dotąd było bajką…

— Ale niedługo stanie się prawdą. Chyba, że się mylę?

— Dlaczego jesteś taki ciekawy?

— Co by się stało, gdyby podekscytowany Cześnik do głębi przejęty twoim pięknem pod wpływem miłości padł ci do nóg i prosił ręki?

— Ucieszyłby się z odpowiedzi — powiedziała i wyszła prawymi drzwiami.

— W każdej kobiecie siedzi diablik, który jest skłonny do figli, gdy tylko wspomni się o zapowiedzi ślubu. Jeśli ktoś jest mądry, niech mi powie, dlaczego Podstolina zgodziła się na ślub z Cześnikiem.

Scena V

Lewymi drzwiami wpadł ubrany Cześnik.

— Coś ty, do czarta, taki spokojny, gdy Rejent napada na mnie i żąda bitwy? Ale ma godnego siebie sąsiada. Dalej, żywo, kto żyje, niech pędzi i walczy.

— Co się stało? — zapytał Papkin.

— Trzech murarzy naprawia mur graniczny z jego rozkazu. Jak on śmie?! Zabiję ich, a ten mur zburzę, zniszczę aż do ziemi.

— Zburzę, zniszczę — zmieszany szlachcic niechcący powtarza.

— Uwierzysz? Zbieraj zatem ludzi i ruszaj na nich. I jeśli nie dadzą się przekonać, to przemocą ich przepędź. Czy ty się trzęsiesz?

— To z chęci do walki. Ale, zaczekaj. Posłuchaj najpierw mojej pięknej ody.

— Co?

— Tak, właśnie. Ody do pokoju. A jeżeli pragnienie walki nie zamilknie na dźwięk głosu Muzy…

— Zostań. Ale!… — rzekł Cześnik, a w jego głosie brzmiała groźba. I zaraz wyszedł.

— Czyli jednak walka. — Papkin poszedł za nim ze spuszczoną głową.

Scena VI

Przenieśmy się z naszą historią w inne miejsce. Oto piękny ogród, przez który przebiega mur graniczny. Pracują przy nim ludzie. Na lewo stoi sporych rozmiarów baszta z oknem, w której zwykle przesiadywał Rejent, oraz piękna altana. Na prawo widać mieszkanie Cześnika.

Zjawiła się Klara i zaczęła spacerować po ogrodzie. Wacław skradał się przez wyłom, a potem dalej wzdłuż muru i w końcu zjawił się obok ukochanej w altanie.

— Tak blisko siebie mieszkamy, nasze serca są jeszcze bliżej, a jednocześnie znajdujemy się w takim oddaleniu — powiedział Wacław.

— Czy znów pragniesz czegoś więcej? Żadne granice, zakazy,, nic nie zdoła cię zatrzymać, nawet moja miłość?

— Widzę cię przez krótką chwilę, potem przez wiele godzin nie oglądam twoich oczu, nie słyszę głosu i mam cieszyć się z takiego życia?

— Przypomnij sobie, mój kochany, co mówiłeś, gdy zaledwie kilka razy spotkaliśmy się na krużganku. Powiedziałeś: „Pozwól się kochać, tylko o to proszę. Tym będę żyć”.

— Nie wiedziałem, co mówię.

— Odpowiedziałam ci: „kochaj, tego ci nie zabraniam”. A wtedy ścisnąłeś moje dłonie i zapytałeś, czy cię kocham. Zawsze, zawsze mnie o to pytałeś, choć widziałeś to w moich oczach.

— Kto nie oddałby połowy swojego życia, by wyssać z twoich ust te słowa, które skrywają się za uśmiechem.

— „Niech tak będzie, kocham” powiedziałam. — Zaczęła udawać jego zapał: — „Co za radość i szczęście. Dzięki niech będą niebu, ziemi, słońcu…”. I gdy uczyniono ci zadość twoim żądaniom, natura zubożała i nic więcej nie mogła ci dać.

— Prawda, ale nie boję się wyznać, że wtedy więcej nie potrzebowałem. Ale gdy miłość rośnie, to czy dary nie powinny rosnąć razem z nią?

— Po paru dniach powiedziałeś: „Ach, te okna i krata będą początkiem mojej zguby. Patrz, jak gałązki się tu splatają i jak kwiaty lgną ku sobie. A nam kto tego zabroni, Klaro?”.

— Czy miałem, w czasie zamętu w myślach, brać w objęcia zimną kratę?

— Posłuchałam cię, Wacławie, i co dzień spotykamy się w tej altanie. Jednocześnie każdego dnia mam od ciebie nowe żądania. Jestem winna ci szczęście, a ty mi. Dlaczego zatem twoja miłość staje się inna? Gdy radość sprawia mi to, że mogę być blisko ciebie, ty tylko, niewdzięczny, tłumisz w sobie niepokój.

— Teraźniejszość mnie przeraża, bo do tej pory mało robiłem, by zadbać o przyszłość — a w niej jest nasza miłość. Nic dobrego nam nie wróżą ciągłe starcia między twoim wujem i moim ojcem. Raczej będziemy rozdzieleni, jeśli…

— Dokończ i wskaż właściwe rozwiązanie. Kto z nas może temu zaradzić?

— Tylko ty możesz zmienić to, co się wydaje niemożliwe.

— Mów, słucham.

— Dobrze wiemy, że mnie kochasz, że ja ciebie kocham i że pragniemy żyć razem. Jednak potrzeba, by przestało dziać się tak po kryjomu, i byśmy nie obawiali się, czy po dniu radości nie nadejdzie czas smutku.

— Mów czego trzeba.

— Ślubu.

— Jesteś szalony. Jak to zrobimy?

— Z twojej woli.

— Raczej powiedz, że z woli ojca i stryja.

— To, co staje na przeszkodzie, omija się, gdy nie da się inaczej.

— Rozumiem. Nie zgadzam się, Wacławie. Zawsze będę twoja, ale nie zgadzam się na życie w złej opinii i wstydzie.

— Ale, Klaro, jako moja żona…

— A kto będzie wiedzieć, czy mnie nie porwałeś… Co to za hałasy? Słyszę kroki! Idź już!

— Tylko jedno słowo.

— Już je powiedziałam.

— Przestanę żyć, jeśli go nie zmienisz.

— Przestaniemy — poprawiła go czule. — Jeśli zechcesz.

— Przemyśl to, moja Klaro.

— Ale idź już, idź. — Prawie go przewróciła.

Oboje wyszli.

Scena VII

Zjawili się Papkin i Śmigalski razem z kilkoma służącymi z kijami. Szlachcic podszedł bliżej do murarzy, którzy ani na chwilę nie przerwali swojej pracy.

— Panie majster — zaczął. — Proszę grzecznie, by przestał pan tu murować, bo może coś panu na grzbiet spaść. — Zamilkł na chwilę. — A wy, dobrzy ludzie z młotkami, kielniami i innymi narzędziami też odejdźcie precz! — Znów zrobił pauzę. — Widzę, że jesteście uparci i głusi. Hołota, która mnie nie słucha. Śmigalski, nie trać czasu. Zabierz im narzędzia i przepędź, skoro nie da się z nimi grzecznie.

Dworzanin zbliżył się do murarzy razem ze służącymi, a Papkin wycofał za róg domu.

— Precz, precz! —  krzyknął Śmigalski.

W oknie zjawił się Rejent.

— Stop! Co to ma znaczyć? — zapytał.

—  Mój pan Cześnik kazał, by przerwano budowę muru.

Głowa Raptusiewicza pojawiła się w drugim oknie.

—  Właśnie, kazałem, bo mam takie prawo. Dalej, żwawo! — wykrzyknął.

Śmigalski znów podszedł bliżej murarzy, a Papkin szedł coraz dalej za róg domu.

— Jakie prawo? — dopytywał Rejent.

— Mur graniczny ma zostać tak, jak wyglądał, gdy kupowałem ten zamek.

— Ale, miły panie, to szaleństwo. Lepiej, by został naprawiony.

— Wcześniej padnę trupem.

— Kończcie to śmiało, przyjaciele — zawołał Rejent do murarzy. — Tak jak ja nie zawracajcie sobie głowy krzykami.

—  Chcesz wojny? — zakrzyknął Cześnik.

—  Mój miły sąsiedzie, przestań być rozbójnikiem.

— Co? Dalej, żwawo! Bij, ile sił!

Śmigalski razem ze swoimi ludźmi zaczął wchodzić na mur, a murarze cofnęli się, tak że cała walka zniknęła za kamienną przegrodą.

— Panie majster, ja działam w obronie — odezwał się znów Milczek. — Nie martw się, niech bije, skoro go swędzą ręce. Świetnie, po głowie! Ot tak, ile sił. Niech bije, a ja zadbam o to, by Cześnik trafił do więzienia.

—  Hej, Serwacy! — wykrzyknął Raptusiewicz. — Daj mi zaraz strzelbę, a zestrzelę tę głowę. Już!

Rejent zniknął w głębi pokoju i zaraz zamknął okno.

— Ha, tchórz! Śmigalski, daj hołocie półzłotka albo złoty w ramach odszkodowania i zabierz im narzędzia. Dosyć na dziś. —  Też wrócił do środka.

Dworzanin posłusznie wykonał polecenie swojego pana, po czym wrócił na zamek. Murarze też odeszli w swoją stronę, a w ogrodzie pozostał jedynie Papkin. Gdy wszyscy zniknęli, odważnie wyszedł zza rogu i zawołał w kierunku muru:

— Ha! Hultaje, a uciekajcie, bo was zgniotę na miazgę i nic z was nie zostanie. A mam na to ogromną ochotę. Dużo was tam? No, chodź tu który. Łotry! Jutro zburzę cały ten zamek.

Scena VIII

Papkin nie zauważył, gdy tuż za nim zjawił się Wacław.

—  Jutro? —  zapytał młodzieniec.

Szlachcic zdjął kapelusz i obrócił się do przybyłego.

— Mam wracać do miejsca, które jutro zostanie zburzone? — kontynuował Wacław. —  Wolę zostać twoim jeńcem.

Papkin założył kapelusz na bakier.

— Mówisz, że się poddajesz? —  dopytał.

— Tak, panie, poddaję się — powiedział syn Rejenta.

— Znasz moją odwagę?

— Całkiem dobrze, zwłaszcza od złej strony.

— Boisz się mnie — rzekł z satysfakcją Papkin.

— I to bardzo!

— Pójdziesz ze mną?

— Tak, pójdę, panie.

— Kim jesteś?

— Jestem, panie.

— Ale czym jesteś?

— Czym jestem? Jestem… Jestem…

Papkin chwycił za broń.

— Co to ma znaczyć? — wykrzyknął.

— Komisarzem mojego pana — dokończył szybko Wacław.

— Rejenta?

— Nie inaczej.

— A to niesłychana rzecz. Ledwo szlachcic pozbędzie się długów, a już musi mieć rządcę. Nic dziwnego, że potem, gdy licytuje się majątek dłużnika i w końcu trzeci raz młotek uderzy, szlachcic staje się klucznikiem u swojego komisarza. W każdym razie chodźmy.

Cześnik bardzo ucieszy się tym jeńcem — myślał Papkin. — I gdy tylko mu go przyprowadzę, da mi Klarę za żonę.

— Chodź, mój jeńcu.

— Idę, panie.

³ Tekst piosenki pochodzi z dzieła Pieśni polskie i ruskie Wacława z Oleska. Został umieszczony w takiej samej wersji, jak w dramacie Fredry.

Pozostałe części znajdziesz tutaj.