Fredro prozą, Zemsta, akt III cz. I

Rejent
Co skłoniło Podstolinę,
Wdówkę tantną, wdówkę gładką,
Za takową iść gadzinę,
To dotychczas jest zagadką.

Zemsta, Aleksander Fredro

AKT III

Scena I

Milczek siedział właśnie przy stole w swoim pokoju i coś zapisywał, gdy weszło dwóch murarzy.

— Mój majstruniu, mów śmiało, a całą sprawę opiszemy — rzekł Rejent. — W tych ciężkich czasach ogromnym darem są takie uderzenia. Postaramy się o to, byście zostali za to całkowicie wynagrodzeni. Przecież wszyscy wiemy, że was bito.

— Niekoniecznie — odezwał się jeden z murarzy.

— Przecież was bito, mój majstruniu.

— Nie jest to oczywiste.

— Czego wam w tym zabrakło? Przecież machano bronią dosyć energicznie.

— Ot, lekko nas uderzyli.

— Kto zechce się za to skarżyć? — włączył się drugi murarz.

— Ale nawet lekkie uderzenie wciąż jest uderzeniem, czyż nie? — spytał Rejent.

— Ha! Pewnie — rzekł pierwszy murarz.

— Zatem ktoś taki bije?

— Tak.

— Komu porachowano kości, ten jest bity. Wiecie o tym, prawda? A kto jest bity, ten został zbity? Tak?

— Tak, dobrze pan mówi. Ten jest zbity — powtórzył za Milczkiem.

— Zatem was zbili, to prosta sprawa.

— Tak to właśnie wygląda.

Rejent wszystko zapisał.

— Zranili was? — spytał.

— A gdzież tam! — rzekł pierwszy murarz.

— Nie?

— Nie.

— A jakieś zadrapanie?

Murarze zaczęli o tym dyskutować. W końcu odezwał się znów pierwszy:

— Może by się znalazło.

— A drapnięcie, to po prostu niewielka rana, nic innego.

— Tak.

— Mała, wielka, w każdym razie, skąd ta rana pochodzi?

— Niby… z tego…

— Ze skaleczenia.

— Tak, właśnie.

— Zatem mieć ranę, to oznacza mieć skaleczone ciało. A jako że za ranę można uznać zadrapanie, można zapewnić, że jesteście ranni, niezdolni do pracy i przez to pozbawieni chleba.

— O, to znowu…

— Tak, jesteś pozbawiony chleba i to jeszcze z tej przyczyny, że nie dam ci ani okruszka. — Zaczął zapisywać: — Skaleczeni, pozbawieni chleba razem z żoną i czwórką dzieci.

— Ale nie mam dzieci.

— A ja żony — rzekł drugi murarz.

— Co? Jak to nie macie? — zapytał Rejent. — Ale to nic nie szkodzi. Przecież możecie mieć. Jesteście jeszcze w młodym wieku.

— Ha! — rzucił pierwszy murarz.

— To prawda — dodał drugi.

Rejent dokończył pisanie.

— Akt skończony. A teraz jeszcze musicie zaświadczyć, że Cześnik nastawał na moje życie i pod wpływem szaleństwa strzelał do mnie.

— Nic nie widziałem — powiedział pierwszy murarz.

— Przecież wołał o strzelbę.

— Nic nie słyszałem — rzekł drugi.

— Wprawdzie zawołał: “Daj strzelbę”, ale chciał strzelać tylko do jakiejś głowy — zamyślił się pierwszy.

— Do głowy, do głowy… No, no, będzie tego wystarczająco. Świadków znajdę — przecież nie brakuje na tym świecie świadków. A teraz podejdźcie. I podpiszcie się tutaj krzyżykiem. Michał Kafar trochę niżej. Świetnie. Maciej Miętus. Wspaniale. Za te krzyżyki zapłacę grosze, a Cześnik pęknie z gniewu.

— A teraz pokornie proszę, byśmy coś otrzymali z zapłaty — rzekł pierwszy murarz.

— Cześnik za wszystko zapłaci.

— Ale, panie, to tak jakoś nieładnie.

— Najważniejsze, byś ty niczego nie stracił.

— Tutaj pracowałem…

Rejent zaczął ich popychać w stronę drzwi.

— Idźcie z Bogiem.

— A co z naszą zapłatą?

— Idź, zanim cię trzepnę — popchnął ich ku drzwiom.

— Ale, przecież… — zaczął jeszcze raz w progu.

— Bądźcie zdrowi, dobrzy ludzie — rzekł Rejent i zamknął drzwi, po czym wrócił do stołu. — Sprzedam czapkę, zastawię pas, by tylko przepędzić stąd Cześnika. Potem będzie miał wiele do napisania w związku z tą sprawą podczas ewentualnego procesu. A jeśli moje tajemne wiadomości okażą się prawdziwe, to najboleśniej ugodzę go tym, co teraz sprawia mu radość.

Scena II

W pokoju zjawił się Wacław.

— Wcześnie przychodzisz, synu. Porozmawiajmy — rzekł Rejent, usiadł i dał znak młodzieńcowi, by też zajął miejsce. — Zawsze wierzyłem w to, że cokolwiek czynisz, to idziesz moimi śladami i wejdziesz na drogę pobożności. Wierzyłem, że złe myśli i podłe rady nigdy cię nie zwiodą z tej ścieżki. Dlatego moje serce jest zadowolone, że — choć już jestem stary — żyję jeszcze w tobie. — Otarł łzy. — Różne prześladowania, znoje w zmienności losu znosiłem dla ciebie. Bo na tym świecie dążę jeszcze tylko do twojego szczęścia.

— Twoje łaski, ojcze, choć nieczęste, są na to dowodem.

— Tylko w tobie moja nadzieja, której zazdroszczą mi przeciwnicy. Pragną rozdzielić ojca z synem i weselić się moim smutkiem. Zastawiają sidła na twoją młodość.

— Nie rozumiem.

— Nie rozumiesz? Córka starosty…

— Dziewczyna pełna cnót. Tę uwielbiać…

— Potrafisz skrycie…

— Jeśli to była tajemnica, to dlatego, że najpierw chciałem dojść do sąsiedzkiej zgody.

— Mojej z Cześnikiem? Kto może bardziej tego pragnąć niż ja, bogobojny człowiek.

— Zatem pozwól, bym z Klarą…

— Nie, tak nie może być. Cześnik jest gwałtowny, a ja spokojny.

— Ale czego Klara jest w tym winna, że jej stryj jest awanturnikiem?

— Winna, niewinna. Nieważne. Tobie potrzeba innej żony. I, serdeńko, inna się znajdzie.

— Ojcze, to zbyt srogi wyrok…

— Nie zmienię go, drogi synu.

— Mówiłeś, że twoim jedynym celem na tym świecie jest moje szczęście.

— Bóg to widzi i ocenia.

— Kocham ją.

— Tak ci się tylko wydaje — rzekł z uśmiechem.

— Nie przeżyję tego rozdzielenia.

— Nie przestraszy mnie to.

— Przysięgam.

— Milcz! — powiedział surowo Rejent, a potem jego ton nabrał słodkiego tonu: — Trzeba przyjąć to, co los nam daje. Niech się dzieje wola nieba¹. Ale, serdeńko, niby jesteś taki stały, a pamiętasz dawne czasy?. Milczysz? A jakże. — Dodał ironicznie: — Nie do wiary, jak wiele wie taki starzec.

— Młodość… może…

— Podstolina była kiedyś tą jedyną, wybraną, ukochaną. A teraz przebywa u Cześnika.

— Zaręczyła się z Cześnikiem — dodał z pośpiechem Wacław.

— Nie uwierzę temu, dopóki sama nie odpowie.

— Nie odpowie? Podstolina?

— Zapytałem ją o to. A jeśli Bóg pozwoli, zgodzi się zostać żoną mojego syna.

— Lecz syn nie zgodzi się być jej mężem.

— Bogu niech będą dzięki, że syn jest posłuszny. Dołączyłem do tego umowę dotyczącą spraw majątkowych, gdzie zapisałem, że strona, która zerwie układ, będzie musiała zapłacić sto tysięcy.

— Moje szczęście jest więcej warte.

— Szczęściem będzie taka żona.

— Prędzej umrę… Ale Cześnik wciąż też żyje. On pierwszy się nami zajmie i nie pozwoli na to.

— Ha! To Cześnik zawiśnie — rzekł spokojnym głosem. — Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba¹.

— Ojcze!

— Synu!

— Wbijasz nóż w serce swojego syna.

— Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło.

— Zmień swoje polecenia.

— Tak nie może się stać.

— Błagam! Litości! — Rzucił mu się do nóg.

— Zyskałeś ją. Spójrz, płaczę.

— Więc mogę mieć nadzieję? — Podniósł się.

— Nie, serdeńko, tak być nie może.

— Oszaleję z rozpaczy.

— Patrz, płaczę… Ani słowa! Cnota, synu, to budowa, to ziarno, które się sieje…

Wacław nie słuchał go dalej, lecz wyszedł.

Po krótkim milczeniu Rejent rzekł:

— Jest jeszcze strasznie młody.

Scena III

— Co skłoniło Podstolinę, zamożną i piękną wdówkę, by zgodzić się wyjść za mąż za taką gadzinę? To jest dla mnie zagadka. Ale nie można wątpić, że zgodzi się zmienić zdanie. — Rejent się wyprostował. — I starość może być pełna energii. Jednak młodość ma swoje prawa. Ale gdy Cześnik zauważy, że został oszukany, może… może… aż się boję, wpadnie w szał… Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba ¹.

¹ Są to dokładne słowa Rejenta w Zemście. Zostawiłam je w tej formie ze względu na popularność tego cytatu.

Pozostałe części znajdziesz tutaj.