Każdy archetyp to zupełnie inna maska, jaką może założyć postać w książce czy serialu. Daje jej możliwość odegrania różnych roli w fabule. Dzięki niej staje się wyjątkowa, a jednocześnie niesie ze sobą uniwersalny symbol. Może też oderwać się od stereotypowego myślenia i zaskoczyć zarówno czytelnika, jak i autora.
Przez ostatnie miesiące mieliśmy okazję poznać prawie dziesięć najpopularniejszych archetypów postaci, jakie możemy spotkać na kartach książek lub podczas oglądania ulubionego filmu czy serialu. Każda z nich czymś się wyróżniała, dzięki czemu łatwo było ją odróżnić od innych. Jedna postać mogła też zakładać wiele masek, by zależnie od sytuacji stać się innych archetypem. Dziś jeszcze raz do nich wrócimy, by podsumować, co o nich wiemy.
~~~
Kto to jest bohater? Ten, kto się nie poddaje, nie unika odpowiedzialności, pokonuje przeszkody, aby iść naprzód. Jego psychicznym orężem są odwaga, wytrwałość, optymizm.
Kiki van Beethoven, Éric-Emmanuel Schmitt
Archetyp Bohater – chronię i służę
Jest to ten, którego głównym zadaniem jest obrona słabszych i wierna służba. Zostawia za sobą wszystko, co znał, by wyruszyć na spotkanie z Niezwykłym Światem. Podczas podróży przeżyje wiele przygód i napotka sporo przeszkód, które postarają się, by nie dotarł do celu.
Przed wyprawą jest przeważnie podobny do wielu innych postaci. Dopiero po opuszczeniu znanych, rodzinnych stron dojrzewa, walczy ze swoimi wadami i uczy się nowych umiejętności. Stara się zawsze aktywnie brać udział w akcji, a nie stać z boku i tylko przyglądać się działaniu innych postaci. Zdarza się, że potrzebuje odpowiedniej zachęty do wyruszenia w drogę, bo najchętniej nigdy nie opuszczałby znanej sobie okolicy.
Bohater to ten, który najbardziej zmienia się w historii. Przechodzi przez kolejne etapy wędrówki, zdobywa doświadczenie, by potem powrócić – lub nie – do znanego sobie Zwyczajnego Świata.
~~~
W życiu przydaje się mentor, nauczyciel. Ktoś życzliwy, kto popchnie nas nawet leciutko, ale we właściwym kierunku. Puknie palcem w mapę i wskaże drogę, której początku sami nie umieliśmy odnaleźć.
Raport z Północy, Andrzej Pilipiuk
Archetyp Mentor – uczę i prowadzę
To ten, który stanie się dla Bohatera przewodnikiem i nauczycielem. Będzie mu służył radą i korygował jego błędy. Czasami da mu nadzieję, kiedy indziej trudną lekcję. Pokaże swojemu uczniowi, że ten naprawdę wiele potrafi i jest w stanie dotrzeć do celu swojej podróży.
Poza przekazywaniem wiedzy jego zadaniem jest też ofiarowanie specjalnych darów Bohaterowi – jak np. kilka ważnych słów lub istotny dla wyprawy przedmiot. Pod warunkiem, że uczeń na nie zasłuży. Oczywiście, wszystko z umiarem godnym mistrza.
Nie zawsze będzie człowiekiem lub podobną istotą. Czasami przybierze postać sumienia czy zwierzęcia, które będzie prowadziło Bohatera i motywowało go lub karciło, gdy zajdzie taka potrzeba. A czasem będzie nawet próbował doprowadzić do zguby swojego ucznia.
~~~
Traktuj przeszkody jako okazje. Niechaj będą dla ciebie źródłem inspiracji.
Światło, którego nie widać, Anthony Doerr
Archetyp Strażnik Progu – przeszkadzam i inspiruję
Jest tym, który na wszelkie sposoby stara się zniechęcić Bohatera i przeszkodzić mu w drodze do celu. Czasami go przerazi, zasieje zwątpienie w jego sercu i pragnienie powrotu do bezpiecznego domu. Może jednak stać się ważnym Sprzymierzeńcem.
Zwykle przybiera postać podwładnego złoczyńcy lub jest naturalną przeszkodą na drodze. Kiedy indziej wkradnie się wprost do serca Bohatera, by tam siać zamęt.
Strażnik Progu może być trudnym przeciwnikiem, ale wystarczy odrobina sprytu, żeby sobie z nim poradzić. Nawet najsilniejszego wroga można czasem przechytrzyć prostą sztuczką.
~~~
Wiatr, który przybędzie na wezwanie, sprowadzi sztorm albo ciszę za dwa dni.
Pan Lodowego Ogrodu, Jarosław Grzędowicz
Archetyp Zwiastun – wzywam i motywuję
Nie zawsze ukazuje się jako żywa postać. Lubi ukrywać się w przedmiotach, sytuacjach lub pozornie błahych słowach. Pojawia się, gdy Bohater jest gotowy do zmiany. Nie da o sobie zapomnieć, dopóki nie zostanie podjęte wyzwanie.
Jest tym, który motywuje, pobudza do podjęcia walki, a czasami również zmanipuluje Bohatera. Nie czeka długo ze zjawieniem się w jego życiu i wprowadzeniem go w podróż.
~~~
Kiedy myślisz, że kogoś znasz, ten ktoś się zmienia. Albo ty się zmieniasz. A może ta zmiana jest obustronna… I to zmienia wszystko.
Promyczek, Kim Holden
Archetyp Zmiennokształtny – pomagam i zdradzam
Jest zmienny i niestabilny. Trudno powiedzieć, po czyjej stoi stronie, bo jest w stanie szybko przyłączyć się do przeciwników. Nigdy nie można być pewnym co do jego intencji – czasem wyciągnie pomocną dłoń, a czasem wbije nóż w plecy lub przynajmniej zaniepokoi Bohatera.
Poza zmianą charakteru i strony może też przybierać różną postać. Dowolnie będzie przekształcać swój wygląd, stając się innym człowiekiem czy zwierzęciem.
~~~
Cień potrzebuje światła, żeby zaistnieć, ale światło nie potrzebuje cienia, żeby świecić
Śniąc na jawie, Gwen Hayes
Archetyp Cień – przerażam i niszczę
Jest wszystkim tym, co mroczne i zapomniane. Może stać się złoczyńcą czy upiorem pragnącym porażki Bohatera. Czasem skryje się w jego sercu i spróbuje go zniszczyć lub stanie się sojusznikiem niepodzielającym metod swojego towarzysza. Jako żywa postać może też być po prostu słabym człowiekiem, który zszedł na złą drogę i potrzebuje pomocy, by wrócić na właściwą, a nawet stanąć po stronie dobra.
Na pewno można nazwać go godnym przeciwnikiem, który będzie chciał przejąć kontrolę nad sytuacją. Dlatego Bohater zostanie zmuszony do podjęcia walki i pokazania, że to on panuje, a nie Cień.
~~~
Możesz nam zaufać, że cię nie opuścimy w dobrej czy złej doli, choćby do najgorszego końca. Możesz też nam ufać, że strzec będziemy twojej tajemnicy lepiej, niż ty sam jej strzegłeś. Ale nie licz na nas, byśmy ci pozwolili samotnie stawić czoło niebezpieczeństwu i odejść od nas bez słowa. Jesteśmy twoimi przyjaciółmi […]. Boimy się okropnie, ale pójdziemy z tobą albo – za tobą jak psy za tropem.
Drużyna Pierścienia, J.R.R. Tolkien
Archetyp Sprzymierzeniec – pomagam i strzegę
Podczas podróży przyda się też ktoś, z kim można porozmawiać, pośmiać się, a czasami też posprzeczać. A Sprzymierzeniec idealnie wpisuje się w tę rolę. Poza tym można go też wysłać, by załatwił drobną sprawę i liczyć na niego podczas walki. Gdy będzie potrzeba, wejdzie w rolę sumienia Bohatera, by go napomnieć i wskazać właściwą drogę.
Podobnie jak inne archetypy może przybrać nie tylko postać człowieka, ale też zwierząt czy maszyn, które znajdą rozwiązanie, wyrażą swoje obawy czy po prostu staną się cenną podporą dla swojego towarzysza.
~~~
Humor jest najwspanialszym bogactwem życia. Śmiejcie się ze swych omyłek, czerpiąc z nich jednocześnie naukę. Trudności życiowe obracajcie w żart, ale starajcie się przezwyciężać je.
Ania na Uniwersytecie, Lucy Maud Montgomery
Archetyp Tricker – żartuję i radzę
Wciąż trzymają się go żarty. Rozładuje atmosferę, umili czas rozmową i pomoże nabrać odpowiedniego dystansu. Nie brak u niego dobrej rady, ale może starać się też doprowadzić do zniszczenia Bohatera. Jest sprytny i lubi od czasu do czasu trochę namieszać. Sam pozostaje niezmienny, ale chętnie pomoże innym dojrzeć i zdobyć doświadczenie.
Choć Tricker jest cwany, to czasami nawet on zostaje oszukany przez sprytniejszego od siebie przeciwnika, który nie chce wciąż być na przegranej pozycji.
Podsumowanie
W literaturze, filmach, serialach można znaleźć wiele archetypów postaci, które zapisują się w naszej pamięci. Zwracamy uwagę na Bohatera i jego podróż, bo sami też czasami opuszczamy znane ziemie i ruszamy ku niezbadanym terenom. Chętnie gościmy w swoim życiu Mentora, który wskaże nam właściwą drogę, i Zwiastuna zmuszającego nas do zmian. Zawsze na naszej drodze może pojawić się Strażnik Progu pragnący przeszkodzić nam w podróży, Cień wmawiający nam, że sobie nie poradzimy czy Zmiennokształtny udający przyjaciela. Jednak nie brak też Sprzymierzeńców, którzy nie pozwolą nam stracić z oczu właściwej drogi. A czasem zjawi się też Tricker i pokaże, że w życiu nie można być wciąż poważnym.
Skoro poznaliśmy wszystkie archetypy postaci, to pora wyruszyć we własną podróż. Przygoda czeka!
Na podstawie: Podróż autora. Struktury mityczne
dla scenarzystów i pisarzy, Christopher Vogler.
Wszystkie archetypy znajdziesz tutaj.
Wspaniałe cytaty znalazłaś.
Dziękuję 🙂
Fantastyczny artykuł, z ciekawością przeczytała i rzeczywiście w życiu tak właśnie jest 🙂
Dziękuję serdecznie 🙂
Ja ich właśnie znajduję najczęściej w serialach i filmach – nie ma jak własna podróż:)
Tak, tam też ich nie brakuje 🙂
Masz rację, że chyba najwięcej ich znajdujemy w filmach i w literaturze. Wspaniały tekst!
Dziękuję <3
Cytaty robią robotę 😉 fajnie się czytało i jak zawsze fajne fotografie 😉
Dziękuję bardzo 😀
Dużo jest archetypów, wasze od razu skojarzyły mi się z gatunkiem fantasy.
Książki jak narkotyk
Nie tylko w fantastyce można je znaleźć 😉
Myślę, że takie archetypy można spotkać w każdym rodzaju sztuki.
Zastanawiam się, jakby to wyglądało w malarstwie czy rzeźbie. Można by się nad tym zastanowić 🙂
Świetny pomysł na wpis, też bardzo lubię szukać schematów w różnych opowieściach! Ciekawa jestem, co sądzisz o połączeniu tego z grami – która postać by wtedy na przykład dawała zadania?
Sądzę, że też by się dało znaleźć archetypy. Na pewno postać, którą byśmy grali, przeważnie wchodzi w rolę Bohatera, zjawiają się na jej drodze Mentorzy (przeważnie na początku, dzięki którym gracz uczy się kierować postacią i dostaje pierwsze zadania), Sprzymierzeńcy czy Przeszkody 🙂 Ciekawe pytanie, dzięki.
Świetne. Trochę ostatnio zajmuje mnie Hero’s journey i Monomit Campbella. W miarę przejrzysty, przystępny sposób opisałaś archetypy 🙂 A ja teraz szukam tych, ktorzy/które będą nade mną czuwać w mojej podróż, gdy Bastet/Sechmet zakończyła już swoją rolę 🙂
Pozdrawiam 🙂
Super 😀 Dziękuję i powodzenia!